معرفی کتاب منطق کاربردی

آموختن منطق را نباید منحصر به طلاب علوم دینی و دانشجویان رشته فلسفه دانست. منطق ابزاری است که به کار همه کسانی که با استدلال و بحث علمی سر و کار دارند، می آید. منطق را ابزاری برای راهبری اندیشه و سنجش آن و یافتن صواب و خطای فکر می دانند. در این صورت همه کسانی که با اندیشه سر و کار دارند، به نوعی نیازمند منطق نیز هستند. بنابراین تدوین کتابی که بتواند در عین استواری علمی، برای همگان مفهوم افتد و به کارگیری آن ممکن گردد، کاری ضروری و البته مشکل است. کتاب منطق کاربردی، به منظور آموزش منطق به کسانی تدوین شده است که سابقه ای دراز در این رشته ندارند.

ویژگی های متن منطق کاربردی

روزآمد کردن نمونه ها و آوردن منطق در متن گفتگوهای روزمره نیز از ویژگی های یک متن مناسب درسی است. مؤلف این کتاب تلاش کرده است تا از عهده این مهم برآید و به نظر می رسد توانسته باشد تا حدود زیادی این وظیفه را به خوبی به انجام رساند.
ثمربخشی منطق در آن است که ضمن فراگیری قواعد آن، مهارت به کارگیری آن قواعد نیز در انسان افزایش یابد. کتاب حاضر با جهت گیری کاربردی، کوشیده است تا در هر مبحث از مثال های فراوان بهره جوید و فراگیران را در تمرین ها با نمونه های عینی زیادی مواجه سازد تا مهارت به کارگیری منطق در آن ها افزایش یابد. هم چنین به دلیل آن که بخش مهمی از منطق به کار شناخت خطاهای اندیشه و مغالطات می آید، حجم زیادی از کتاب حاضر به معرفی انواع مغالطات و لغزشگاه های گوناگون اندیشه پرداخته است. فراگیری این بخش می تواند خاطره ای شیرین از منطق آموزی، در ذهن و ضمیر دانشجویان و طلاب علوم دینی بر جای گذارد.

بخش‌های کتاب منطق کاربردی

کتاب منطق کاربردی در چهار فصل تنظیم شده است:

فصل اول: منطق و تفکر
فصل دوم: تفکر در حوزه تصورات
فصل سوم: تفکر در حوزه تصدیقات
فصل چهارم: مغالطات

فصل اول: کلیّات

در فصل اول، مصنف پس از بحث پیدایش منطق و تدوین علم منطق به وسیله ارسطو، اصطلاحاتی از قبیل منطق اسلامی، منطق ریاضی، منطق مادی و منطق کاربردی را توضیح می‌دهد.

وی در پایان فصل با توجه به تعریف منطق و آمدن قید تفکر در آن، به تعریف تفکر و بیان اقسام آن می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که «منظور از تفکر منطقی، همین تلاش ذهن در رسیدن از معلومات تصوری و تصدیقی قبلی به معلومات جدید است» (ص ۲۳) و از همین تعریف فکر، نتیجه می‌گیرد که «ما در فصل‌های دوم و سوم این کتاب به ترتیب درباره انواع تفکر در حوزه تصورات و تصدیقات سخن خواهیم گفت. قواعد منطقی مربوط به درست فکر کردن در هر یک از این دو حوزه را توضیح خواهیم داد». (ص ۲۳ ـ ۲۴)

فصل دوم: تفکر در حوزه تصورات

نگارنده در آغاز فصل دوم، به توضیح چند اصطلاح می‌پردازد:

سه مقام: خارج، ذهن، زبان. (وی به صورت تصویری این عوالم را روی ذهن انسان پیاده می‌کند. تصویر یک انسان را ترسیم می‌کند که درختی بیرون از ذهن و داخل ذهن او وجود دارد که یکی مقام واقع و دیگری مقام ذهن است. وی سپس در یک ساده‌سازی، ارتباط این سه مقام را در یک نمودار بیان می‌کند که البته خالی از تسامح نیست. (ص ۳۲)

وی در ادامه فصل، با مقایسه بین دو مفهوم کلی نسبت‌های چهارگانه تساوی، تباین، عام و خاص مطلق و من وجه را با استفاده از شکل توضیح می‌دهد. سپس در پایان فصل، با بهره‌مندی از نسبت عموم و خصوص مطلق، طبقه‌بندی بین مفاهیم را بیان می‌کند.

از ابتکارات ایشان این است که با استفاده از تشخیص عام و خاص بین مفاهیم، به بحث طبقه‌بندی مفاهیم می‌پردازد. (ص ۴۱) همچنین پس از بیان چیستی و اقسام تقسیم، فایده و اهمیت تقسیم منطقی را بیان می‌کند. (ص ۵۲)

وی در ادامه به بیان اقسام تعریف از نظر هدف می‌پردازد.

فصل سوم: تفکر در حوزه تصدیقات:

وی در آغاز این فصل به توضیح جمله خبری یا قضیه می‌پردازد. وی پس از بیان ارکان قضیه، درباره قضایای مرکب توضیح خوبی داده است.

استدلال

پس از توضیح درباره قضایای بسیط، به استدلال که همان تفکر در حوزه تصدیقات است، می‌پردازد. و در ادامه به بحث استقرا می‌پردازد.

در پایان این فصل نیز مانند فصل تصورات، به نحوه تشخیص و نقد استدلال به زبان طبیعی می‌پردازد.

فصل چهارم: مغالطات

وی در فصل پایانی، از میان مباحث مهم ماده منطق به بحث مغالطات بسنده می‌کند و شاید توضیح مبسوط این فصل منجر به کتاب «مغالطات» همین نویسنده شده است.